Problem Davranış Gösteren Özel Eğitim Öğrencilerinin Eğitimi
Problem davranış, bireyin kendisine, çevresine ya da bulunduğu ortama zarar veren ve toplumsal normlara uygun olmayan davranışlar olarak tanımlanabilir. Özel eğitim gereksinimi olan bireylerde, bu davranışlar çoğu zaman öğrenme, iletişim ya da sosyal becerilerle ilgili eksikliklerden kaynaklanabilir. Bu tür davranışların etkin bir şekilde ele alınması, hem bireyin gelişimi hem de sosyal uyumu için kritik bir öneme sahiptir.
Bu yazıda, problem davranışların nedenleri, bu davranışlara yaklaşım stratejileri ve eğitimde izlenmesi gereken yollar detaylı bir şekilde ele alınacaktır.
Problem Davranışların Tanımı ve Özellikleri
Problem davranış, bireyin yaşı, zihinsel seviyesi, sosyo-kültürel yapısı ya da eğitim ortamına uygun olmayan davranışları kapsamına alır. Özel eğitim gereksinimi olan öğrencilerde en sık karşılaşılan problem davranışlar arasında şunlar yer alabilir:
Saldırgan Davranışlar: Başkalarına zarar verme eylemleri (vurmak, itmek, ısırmak vb.).
Kendine Zarar Verme: Başını vurma, kendini ısırma ya da tırmalama gibi davranışlar.
Duygusal Patlamalar: Aşırı öfke, ağlama krizleri ya da öfke nöbetleri.
Kaçınma Davranışları: Verilen görevlerden veya sorumluluklardan uzaklaşma.
Duyusal Arayışlar: Aşırı hareketlilik, dikkat dağıtıcı eylemler ya da düzensiz davranışlar.
Bu davranışlar, bireyin iletişim kurmasını, öğrenme ortamında aktif katılım göstermesini ve sosyal becerilerini olumsuz etkiler. Dolayısıyla, bu tür davranışlarla başa çıkabilmek için doğru stratejiler geliştirilmelidir.
Problem Davranışların Nedenleri
Problem davranışları anlamak için öncelikle bu davranışların altında yatan nedenleri incelemek gerekir. Nedenler farklı bireylerde değişiklik gösterse de genel olarak şu başlıklar altında sınıflandırılabilir:
1. Fizyolojik Faktörler
Sağlık Problemleri: Ağrı, yorgunluk, açlık veya herhangi bir fiziksel rahatsızlık, bireyin problem davranış sergilemesine neden olabilir.
Duyusal Hassasiyetler: Bazı bireylerde ses, ışık, dokunma gibi uyaranlara karşı duyarlılık problem davranışların tetikleyicisi olabilir.
2. Psikolojik ve Duygusal Faktörler
Kaygı ve Stres: Bireyin kendini rahatsız hissettiği ortamlarda stres yaşaması, problem davranışlara yol açabilir.
Travmalar: Geçmişte yaşanan olumsuz deneyimler, bireyin davranışlarını şekillendirebilir.
3. Sosyal ve Çevresel Etkenler
Yetersiz Sosyal Etkileşim: Sosyal becerilerin gelişmemesi, bireyin uygun olmayan davranışlarla dikkat çekmesine neden olabilir.
Uygun Olmayan Ortam: Kalabalık, gürültülü ya da bireyin ihtiyaçlarına cevap vermeyen eğitim ortamları, problem davranışları tetikleyebilir.
4. İletışim Sorunları
Özellikle otizm, dil ve konuşma bozukluğu gibi durumları olan bireylerde, istek ve ihtiyaçları ifade edememek problem davranışların temelinde yer alabilir.
Problem Davranışlara Yaklaşım Stratejileri
Problem davranışlarla başa çıkabilmek için bireyselleştirilmiş, planlı ve sistematik bir yaklaşım izlenmelidir. İşte etkili stratejiler:
1. Davranışı Anlama ve Değerlendirme
Problem davranışı ele almadan önce bu davranışın nedenleri detaylı bir şekilde analiz edilmelidir. İşlevsel Davranış Analizi (Functional Behavioral Assessment - FBA), bu noktada etkili bir yöntemdir. Analiz aşağıdaki sorulara yanıt arar:
Bu davranış ne zaman, nerede ve hangi durumlarda ortaya çıkıyor?
Davranışın amacı ne? (Dikkat çekmek, duyusal ihtiyaçları karşılamak, bir durumdan kaçınmak vb.)
Davranışı tetikleyen unsurlar nelerdir?
2. Pozitif Davranış Destekleme (PBS)
Pozitif Davranış Destekleme, problem davranışları azaltıp yerine uygun davranışları koymaya yönelik bilimsel bir yaklaşımdır. Bu yöntem, ceza yerine olumlu pekistireçlerin kullanılmasını savunur.
Olumlu Pekistirme: İstenilen davranışı gösteren birey, sözel övgüler, sembolik ödüller ya da tercih edilen bir etkinlik ile pekistirilir.
Alternatif Davranışların Öğretimi: Problem davranış yerine kullanabileceği uygun bir davranış bireye öğretilir.
3. Duyusal Destek ve Düzenleme
Bazı özel gereksinimli bireyler, duyusal düzensizlikler nedeniyle problem davranışlar sergiler. Bu bireylere duyusal diyet planı hazırlanabilir:
Sessiz bir alan oluşturmak.
Duyusal oyuncaklar veya aktiviteler sunmak.
Farklı duyuları harekete geçirecek egzersizler yapmak.
4. Sosyal Hikayeler ve Model Olma
Özellikle otizmli bireylerde etkili olan sosyal hikayeler, bireye belirli bir durumu ve uygun davranışı anlatan kısa hikayelerdir.
5. Rutinler ve Yapılandırılmış Ortam
Günlük rutinlerin belirgin ve tutarlı olduğu bir ortam, bireyin davranışlarını olumlu yönde etkiler.
Aile ve Eğitimcilerin Rolü
Problem davranışlarla mücadelede aile ve eğitimcilerin işbirliği kritik öneme sahiptir.
Aile Desteği: Çocuğun davranışı evde ve okulda tutarlı bir şekilde ele alınmalıdır.
Eğitimcilerin Rolü: Sabırlı, anlayışlı ve tutarlı bir yaklaşım, bireyin davranış değişiminde önemli rol oynar.
Yorumlar
Yorum Gönder